Czym jest premia?

Premia jest składnikiem wynagrodzenia zależnym od wyników uzyskanych przez jednostkę, grupę pracowników lub całą organizację. Warunki i wysokość tzw. premii regulaminowych określa specjalny regulamin (regulamin premiowania), będący zwykle przedmiotem negocjacji przedstawicieli pracodawcy i pracobiorców. Premie uznaniowe są natomiast przyznawane poszczególnym uczestnikom przez ich kierowników lub zespoły pracownicze. Narzędziem, które umożliwia racjonalny podział premii, jest system ocen pracowników przedstawiony szczegółowo w rozdziale XI, pkt. 4.

Jednym z podstawowych problemów związanych z systemem materialnego wynagradzania jest ustalenie właściwych proporcji części stałej (płacy zasadniczej) i części zmiennej (premii). Optymalne proporcje zależą od wielu czynników, szczególnie od możliwości wpływu pracownika na uzyskiwane efekty oraz od możliwości pomiaru wyników.

Gdy mierzalne wyniki zależą bezpośrednio od konkretnego uczestnika, racjonalne jest ustalenie stosunkowo niskiej płacy zasadniczej i wysokiej premii „za efekty”. Jeżeli natomiast rzeczowe elementy procesu pracy, np. maszyny i regularność dostaw materiałów, wywierają decydujący wpływ na wyniki i wydajność pracownika, i są od niego niezależne, to konieczne jest odwrócenie tych proporcji na rzecz płacy zasadniczej. Typowym przykładem sytuacji, w której wydajność pracownika (tempo jego pracy) zależy głównie od czynników zewnętrznych, jest klasyczna taśma produkcyjna. Nie ma wątpliwości, że uzależnienie wynagrodzenia robotnika pracującego przy taśmie np. od ilości przykręconych przez niego śrub i wprowadzenie akordu jest organizacyjnym absurdem. Również w tych pracach, w których wyniki są przesunięte w czasie, lepiej jest motywować za pomocą wyższej płacy zasadniczej, ażeby nie zachęcać pracownika do pogoni za efektami doraźnymi, kosztem bardziej cennych, długoterminowych. Ta ostatnia uwaga odnosi się szczególnie do pracy na stanowiskach kierowniczych.